Joni Mitchell (78) legt ziel en zaligheid in fenomenale comeback op Newport Folk Festival

“Moon’s up nights up / Taking the town by surprise”, zong Joni Mitchell jaren geleden. Dat was zondag zeker het geval in Newport, Rhode Island. Daar verraste de Canadese singer-songwriter het Newport Folk Festival met een optreden. Aan de zijde van countryzangeres Brandi Carlile, en beroemdheden als Wynonna Judd en Marcus Mumford werkte ze voor het eerst in twintig jaar een volledige set af voor publiek. Ze speelde onder meer haar hits ‘Big Yellow Taxi’, ‘A Case of You’ en ‘Both Sides Now’.

Wat die comeback eens zo indrukwekkend maakte? Zeven jaar geleden hing het leven van de 78-jarige Grammy-winnares nog aan een zijden draadje. Een hersenaneurysma werd haar toen bijna fataal. Ze moest alles opnieuw leren. Lopen, praten, zingen, gitaar spelen… “Het is verbijsterend wat een aneurysma allemaal uitschakelt”, vertelde ze daar over. “Ik moest zelfs opnieuw leren hoe ik mijn bed uit kon komen. Toen ik gitaar wilde spelen, keek ik naar video’s op het internet om te zien waar ik mijn vingers moest neerzetten.”

Met baret, zonnebril en wandelstok kwam ze lachend het podium op, terwijl je jonge fans sprakeloos de handen voor hun mond ziet slaan, slaan anderen schrille kreetjes en stijgt een oorverdovend gejuich op. Hoewel Mitchell lange tijd geen podium onder haar voeten had gevoeld, telde haar optreden tijdens het Newport Folk Festival toch als een soort van thuiskomen. Meer dan een halve eeuw geleden speelde ze er namelijk ook al een legendarische show. Aan de oostkust van de Verenigde Staten zag je eigenlijk de comeback van een survivor. Terug van bijna dood geweest.

Een vitale versie van ‘Both Sides Now’ ging achteraf meteen viraal. In haar verweerde sopraanstem (“een oude cello”, zegt ze zelf) hoorde je hoe ze de kwetsbaarheid van het origineel verklankte, maar net zo goed hoop en de onwil om op te geven. Haar stem klonk niet bezwaard, of afgeschrikt door de tegenslagen in het leven. De prachtversie die ze op het festival bracht, leek haast symbolisch. Zo klonk ze nog steeds verwonderd: “I’ve looked at clouds from both sides now / From up and down and still somehow / It’s cloud illusions I recall / I really don’t know clouds at all.”

Polio

De wolken heeft ze dan wel altijd van beide kanten gezien, maar in haar leven zag ze eigenlijk ook voortdurend twee kanten van dezelfde medaille. “Summertime and the living is easy”, zong ze haast onbekommerd in Newport, maar het levensverhaal van Joni Mitchell leest minder makkelijk. Bitterzoet wel, en soms zelfs meer hartverscheurend dan haar liedjes. Op haar negende kreeg Mitchell polio, waardoor ze met haar linkerhand nooit meer in staat zou zijn om standaard gitaarakkoorden te spelen. Uit noodzaak begon ze te experimenteren. Meer dan vijftig verschillende tunings bedacht ze. Die ongebruikelijke methode om haar gitaar te stemmen bezorgde haar songs niet alleen unieke harmonieën, maar ook heel wat acts in de popmuziek toonden zich achteraf schatplichtig aan die tunings: van Crosby, Stills, Nash & Young tot Sonic Youth.

Met haar vierde album Blue bedachte ze een mijlpaal vol onrust, liefdesverdriet en verwarring. Wat die plaat eens zo uitzonderlijk maakt: Mitchell was amper 26 toen ze die wereldsongs schreef. Een tijdloos liedje als ‘Case of You’ schreef ze in de nasleep van een breuk met Graham Nash en James Taylor. Die eerste had ze in de zomer van 1970 per telegram laten weten dat zijn liefde te verstikkend was. Taylor brak op zijn beurt háár hart toen hij plots een punt zette achter de relatie. Onmogelijk om met zekerheid te stellen welke geliefde de hoofdrol speelt in haar songs op de meesterlijke plaat Blue. Al weten we intussen wel dat het hartverscheurend hoogtepunt op die plaat, ‘Little Green’, gaat over haar dochter die ze drie jaar eerder afstond na een onenightstand. In ‘Chinese Café’ zou ze ook over haar schrijven: “My child’s a stranger / I bore her / But I couldn’t raise her”. Pas eind jaren negentig raakten beiden herenigd.  

Vogeltje in gouden kooi

In 1968 debuteerde ze, maar lang zou ze niet op een podium te zien zijn. Het leven in de schijnwerpers eiste een zware tol van haar relaties, en het voetlicht maakte haar ook depressief en claustrofobisch. Geen wonder dat haar songs zo introspectief klonken. Twee jaar na haar podiumdebuut besliste ze alweer om het publieke leven gedag te zeggen. De intimiteit van haar songs kan ze niet langer rijmen met de druk van een roerig publiek. “Ik speelde graag in koffiehuizen, waar geen barrière bestaat tussen mij en het publiek”, vertelde ze. “Maar op een groot podium heb ik me nooit behaaglijk gevoeld.”

Ze snapte ook niet wat mensen aantrekt in faam en glorie. De bewondering die haar te beurt viel, isoleerde de zangeres. Ze voelde zich een vogeltje in een gouden kooi. En ze begon te vrezen dat ze haar songs niet meer geloofwaardig zou kunnen brengen. Dat zou voor haar de doodsteek betekenen. Want zoals Q-Tip van A Tribe Called Quest later met recht en rede over haar zou rappen: “Joni Mitchell never lies”. Vandaag geldt gelukkig ook: Joni Mitchell never dies. Haar songs zullen langer dan een mensenleven meegaan, maar in Newport maakte de songschrijfster zich bij voorbaat al onsterfelijk met een optreden waarin ze - both sides now - haar ziel en zaligheid legde.