‘Heel wat linkse mensen blijven denken dat we extreemrechtse partijen als Vlaams Belang moeten ontmaskeren. Ik betwijfel of dat werkt’
Geen politieke stroming die de wind zo in de zeilen heeft als extreemrechts. In een poging om het succes te verklaren, schreef Gentenaar Dominique Willaert (53), ex-leider van cultuurhuis Victoria Deluxe, het boek Dansen op een ziedende vulkaan.
“Na de politieke ontzuiling is een grote leemte ontstaan”, zegt Dominique Willaert, voormalig links activist, gewezen leider van het sociaal-artistieke cultuurhuis Victoria Deluxe en vandaag essayist en columnist. “Velen voelen zich door de vertegenwoordigers van de liberale democratie geminacht en in de steek gelaten. De toenemende frustraties over de lange wachtlijsten, het ziekteverzuim en de stikstofprotesten zijn tekenend.”
U hebt het in Dansen op een ziedende vulkaan over de relatie tussen het groeiende gevoel van onbehagen in onze samenleving en het verlangen naar vrijheid. Legt u dat eens uit.
“Een goed voorbeeld daarvan zijn de boerenprotesten tegen het stikstofbeleid in Nederland. Die kregen internationaal veel aandacht bij complotdenkers, die ze aangrijpen om, na de protesten tegen de coronamaatregelen, hun vrijheidsstrijd tegen de ‘autoritaire overheid’ voort te zetten. En telkens zie je hoe extreemrechtse groepen die protesten instrumentaliseren.
“Veel mensen zijn het slachtoffer van wat ik omschrijf als ‘een soort uitzinnige individualisering’, en het lijkt alsof vooral extreemrechts daar adequaat op anticipeert. De ruim 500.000 langdurig zieken in ons land herinneren ons daar elke dag aan. Ik beschouw hen als de stille stakers in onze samenleving. Hun ziek-zijn is een reactie op een te veeleisende samenleving.”
In de laatste peiling van onder meer VTM Nieuws en Het Laatste Nieuws scoort Vlaams Belang nog ruim 22 procent. Waarin schuilt de kracht van extreemrechts?
“Het is opmerkelijk hoe extreemrechtse krachten er wereldwijd in slagen om onderdak te bieden aan een groeiende groep misnoegde burgers. Zowel op sociale media als in het echte leven geven ze mensen het gevoel dat je wel degelijk iemand bent met wie rekening wordt gehouden.
“Een voorbeeld is Ninove, waar het extreemrechtse Forza Ninove bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen 40 procent van de stemmen behaalde. Kopstuk Guy D’haeseleer heeft er samen met zijn militanten het Vlaams Huis opgericht, vanwaaruit concrete acties worden opgezet: de voedselbedeling, de terug-naar-schoolactie die de financiële last bij het begin van het schooljaar wil verlichten, en de aankoop van mondmaskers voor personeel en bewoners van rusthuizen.”
U zegt dat u zich, als voormalige linkse activist, nu anders dan vroeger opstelt tegenover mensen die extreemrechts stemmen. Hoe dan?
“Ik heb een evolutie doorgemaakt. Ik vind het onverstandig om Vlaams Belang-stemmers weg te zetten als fascisten of ‘domme kloten’. Toen ik enkele jaren geleden haatberichten en zelfs doodsbedreigingen ontving omdat ik een lezing van Theo Francken (N-VA) had verstoord, besloot ik om een dertigtal van die mensen te contacteren. Ik vroeg hen om een ontmoeting en trok van Genk via onder meer Diest en Menen naar Blankenberge om met hen te praten. Telkens viel me de oprechte dankbaarheid op omdat ik als ‘linkse’ eens naar hen had geluisterd.
“In de verhalen die ik van extreemrechtse stemmers hoor, schuilt geen strak omlijnd ideologisch verhaal, maar veeleer onbestemde woede. Dat onbehagen van de mensen doorgronden en begrijpen, dat is de grote uitdaging voor de democratische krachten in onze samenleving.”
U beschrijft hoe linkse partijen het belang van emotie en sentiment in het politieke spel onvoldoende begrijpen.
“Heel wat democratische en linkse mensen blijven denken dat we extreemrechtse partijen als Vlaams Belang moeten ontmaskeren door hun kiezers op hun antisociale standpunten te wijzen. Ik betwijfel of dat werkt. Mensen bootsen elkaar na, en als ze voortdurend extreemrechtse riedels horen en lezen, groeit de kans dat je je daarmee gaat identificeren.
“De zogenaamde democratische partijen moeten daarom dringend stoppen met extreemrechtse standpunten over te nemen. Politici zoals Egbert Lachaert (Open Vld) en Matthias Diependaele (N-VA), die het leven in een sociale woning met een ‘ticket 4 life’ of een hangmat vergeleken, dragen niet bij aan een oplossing maar vergroten de maatschappelijke malaise. We zijn in een bijzonder zorgwekkende situatie verzeild geraakt. Steeds meer beleidsmakers stellen grondrechten voor als een soort gunst, je mag al blij zijn dat je er kans op maakt. Precies dat verklaart voor een groot deel het onbehagen en de groeiende woede in de samenleving. Niet de oppervlakkige termen zoals ‘polarisatie’, ‘woke’ of ‘cancelcultuur’, maar wel de afbraak van de publieke dienstverlening, de minachting van grondrechten en de weigering om de beschikbare welvaart en rijkdom billijk te herverdelen.”
Pleit u voor een cordon médiatique rond extreemrechts?
“Ik vind het onbegrijpelijk hoe zowel de openbare omroep als de commerciële mainstream media Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken als een doodgewone politicus benaderen. Zijn ze zijn steunbetuiging aan de vrienden en familie van de met terreur dreigende Jürgen Conings vergeten? Of de vele haatberichten en doodsbedreigingen die vanuit extreemrechtse hoek verstuurd worden naar Anuna De Wever, linkse academici en democratisch verkozen politici?
“In de VS hebben we met de Capitool-bestorming gezien waartoe het salonfähig maken van extreemrechtse politici kan leiden. Ik voorspel hier een soortgelijk scenario. Het geweld dat we in de VS zien ontstaan, dreigt over te slaan naar Europa. In Hongarije en Polen hebben extreemrechtse groeperingen zich al warmgelopen.”
Heeft extreemrechts doodzwijgen dan geen averechts effect?
“Ik pleit er niet voor om ze dood te zwijgen, maar wel voor een waakzamere omgang, een kritischere houding. Een partij die met een aantal van haar programmapunten de democratie ontwricht, moet je niet als een normale partij benaderen.”
Mag extreemlinks een forum krijgen in de media?
“Misschien moeten we de PVDA niet als extreem- maar als radicaal-links omschrijven. Ik vind het geen enkel probleem dat die partij kritisch onder de loep wordt genomen. Het gaat mij er niet over of je al dan niet een forum geeft aan een partij, maar wel over de risico’s die gepaard gaan met de normalisering van extreemrechts.
“Ik geloof in een gezamenlijke strijd van alle democratische krachten tegen de ontwrichting van onze samenleving door rechts of extreemrechts. Daarvoor moeten we allereerst dringend leren luisteren naar de verzuchtingen van heel veel mensen. Meer dan naar hun eigen gelijk verlangen mensen ernaar om gehoord te worden. Vervolgens moeten de democratische partijen kiezen voor meer nabijheidspolitiek. We moeten terug de stad, het dorp en de straat in. Zonder mensen kant-en-klare oplossingen te beloven, want die bestaan niet.”
Dominique Willaert, Dansen op een ziedende vulkaan, EPO, 224 p., 22,50 euro.
