‘Het liep een beetje uit de hand’: wilde ‘De tafel van vier’ bewust provoceren?

“Ik denk dat we heel voorzichtig moeten zijn zodat jij niet gecanceld wordt.” Nog voor de begingeneriek van De tafel van vier over het scherm rolt, maakt presentator Gert Verhulst duidelijk dat zijn nieuwe worp geen kopie van actuaprogramma’s als De afspraak is. Centrale gast Margriet Hermans heeft nog maar net bekend dat ze ‘probeert om woke te zijn’, wanneer de gastheer een bord met mellow cakes bovenhaalt en naar de benaming vraagt. Het n-woord valt voor het eerst, maar niet voor het laatst. Later in de uitzending volgt nog een gesprek over de zin en onzin van woke, waarbij scenarist Raf Njotea mag aantreden.

Obscure en zorgvuldig uitgezochte anekdotes over het vermeende racisme achter de term ‘zwartrijden’ of ‘gecancelde’ witte artiesten met dreadlocks zorgen er daarbij voor dat hij vooral in het defensief zit. “Hoe kan ik nu weten of ik het woord n*g*r nog mag gebruiken”, vraagt Hermans zich af. Njotea krijgt nog te horen dat hij op een blackface-personage uit Samson & Gert lijkt. Hij blijft beleefd, maar naarmate de uitzending vordert, lacht hij steeds groener. “Ik ben er niet rouwig om dat het daarover ging” zegt hij in een reactie aan Het Nieuwsblad. “Omdat je voelt dat het een gesprek is dat toch nog aangegaan moet worden. Alleen jammer dat het woord zelf zo vaak viel, want dat zouden we net moeten vermijden in de publieke ruimte.”

Njotea is niet de enige die het moeilijk heeft met dat woordgebruik. “Het gaat in feite om beleefdheid en gepaste omgangsvormen”, zegt Paul Beloy, co-auteur van het boek We have a dream: racisme vroeger en nu. “Er zou sprake van voortschrijdend inzicht moeten zijn, Hermans en Verhulst moeten inzien dat het n-woord vandaag niet meer tot het reguliere taalgebruik behoort.” De man is met dat standpunt meer begripvol dan veel mensen op sociale media, waar de programmamakers al snel het verwijt krijgen dat ze zich schuldig maken aan onversneden racisme. Op Twitter post iemand zo een beeld van Verhulsts tafel naast een foto van het decor van Toogpraat, de ‘politiek incorrecte’ podcast van Tom Van Grieken (Vlaams Belang).

De vraag is daarbij in welke mate De tafel van vier het onderwerp bewust uitkoos om de provocatie op te zoeken. Sarah Van Leuven, professor aan de Universiteit Gent en directeur van het Center for Journalism Studies, geeft aan dat alles wat met ‘woke’ te maken heeft enorm gevoelig ligt. Door het daarover te hebben tijdens de eerste uitzending, volgen er haast gegarandeerd discussies op sociale media. Tenenkrullend en triest volgens critici, maar goed voor het bereik van het programma. Al wast Play4 de handen in onschuld: “Verschillende meningen moeten aan bod kunnen komen, net zoals je bijvoorbeeld thuis aan tafel tijdens het avondeten een gesprek hebt”, zegt woordvoerder Niels Pittevils.

In de uitzending van dinsdagavond bood Verhulst wel zijn excuses aan en verklaarde hij dat het ‘een beetje uit de hand liep’. “Als we mensen gekwetst hebben gisteren, was dat het laatste wat de bedoeling was.”

Tegen deugpronkers

Door de commotie stelt de vraag zich welke richting Verhulst en zijn team uit willen. In Nederland verzetten talkshows als Vandaag Inside met Johan Derksen zich bijvoorbeeld fel tegen het zogezegd moraliserende vingertje van deugpronkers. In vergelijking met die talkshow is het Play4-programma weliswaar zachtaardig, maar er blijkt wel degelijk een publiek voor dat ‘hardere’ debat.

De tafel van vier kan mogelijk meer inspiratie opdoen in de Verenigde Staten dan in Nederland. Amerikaanse nieuwszenders brengen al langer debatprogramma’s die sterk gekleurd worden door de persoonlijkheid van de host. Dat systeem kan in Vlaanderen ook werken. “Het was maandagavond al eerder De tafel van vijf, omdat Verhulst zelf ook deelnam aan de debatten”, zegt mediaprofessor Tom Evens (Universiteit Gent).

Die persoonlijke aanpak biedt ook meer ruimte voor de luchtige elementen die ook shows als Gert Late Night en De Cooke & Verhulst Show tot een succes maakten. Tijdens een ernstig interview met misdaadjournalist John van den Heuvel over de Antwerpse drugscriminaliteit vertelt Verhulst bijvoorbeeld plots een komisch verhaal over zijn ervaringen met spacecake. Makers van ‘ernstigere’ nieuwsprogramma’s halen daar misschien hun neus voor op, maar die combinatie van ernst en humor kan de actualiteit mogelijk wel bij een breder publiek brengen. Al is dat niet zonder gevaar. “De vraag is of de inhoud niet te veel naar de achtergrond verdwijnt als de interviewer zelf wil scoren en met de aandacht wil gaan lopen”, zegt Van Leuven.

Het belang om de inhoudelijke lijn van De tafel van vier goed te krijgen, is groot. Het programma moet een vaste waarde worden in het zendschema van Play4 en de eerste aflevering trok slechts 200.000 kijkers. Ter vergelijking: de aftrap van De kruitfabriek, de vorige talkshow op Play4, trok in 2012 nog zo’n 480.000 kijkers. En werd al na enkele maanden afgevoerd. De afspraak trok maandagavond iets meer dan 140.000 kijkers.

Verhulsts cijfers zijn weliswaar nog niet definitief en het mediagebruik veranderde het voorbije decennium sterk waardoor directe vergelijkingen lastig zijn, maar het bewijst wel dat het succes voor De tafel van vier niet in steen gebeiteld is. “Het is voor ons in de eerste plaats een inhoudelijk verhaal, en geen kijkcijferverhaal. Een programma als dit moet langzaam groeien, en zijn weg naar het publiek vinden”, besluit SBS-woordvoerder Pittevils.