Direct naar artikelinhoud
AchtergrondLandbouw

‘Dit gaat allang niet meer over stikstof’: hoe het protest van Nederlandse boeren wereldwijd gekaapt wordt door radicaal-rechts

In brand gestoken hooibalen langs de A50 in Nederland gisteren.Beeld ANP

Brandende hooibalen en tractorbanden, kilometerslange files. De protesten van de Nederlandse boeren blijven aanhouden en krijgen internationaal steeds meer aandacht. Waarom bekommeren complotdenkers, Marine Le Pen en Donald Trump zich om het lot van de Nederlandse veehouders? 

Het was weer eens puinruimen en filerijden geblazen op de Nederlandse snelwegen. Op tal van snelwegen versperden protesterende boeren gisteren de weg met mest, puin, tractorbanden, brandende hooibalen of asbesthoudend afval. 

Het is het zoveelste protest in enkele weken tijd, sinds de Nederlandse regering eind juni verregaande maatregelen voorstelde om de stikstofuitstoot te verlagen. Omdat de Nederlandse veehouderijen samen de meeste ammoniak uitstoten, zullen zij de maatregelen het meest voelen. In de buurt van natuurgebieden moet de stikstofuitstoot er met 70 procent omlaag, wat voor veel veehouders wellicht het einde van hun bedrijf betekent. 

De onvrede is groot: in het hele land blokkeerden de voorbije weken actievoerders opritten van snelwegen of distributiecentra van supermarkten, boeren gingen rondjes rijden en lieten koeien grazen voor het parlementsgebouw in Den Haag. Tientallen boeren trokken zelfs naar het huis van stikstofminister Christianne van der Wal (VVD).

Voertuigen rijden langs puin en mest op de Nederlandse snelweg.Beeld AFP

Divers publiek

Inmiddels trekken de protesten een veel diverser publiek dan alleen maar boeren. Een protestactie in Amsterdam afgelopen zaterdag werd aangekondigd als de ‘demonstratie van de eeuw’. Niet door boerenorganisaties zelf, wel door de actiegroep Nederland in Verzet van Michel Reijinga, die de afgelopen twee jaar bekend werd als organisator van demonstraties tegen het Nederlandse coronabeleid. 

Dat betekent niet dat de boerenorganisaties en de anti-overheidsactivisten hand in hand plannen smeden. “Slechts een klein deel van de boeren heeft affiniteit met extreemrechts of complotdenkers”, zegt politicoloog Andrej Zaslove, die voor de Radboud Universiteit populisme onderzoekt. “Wat hier gebeurt, is vooral dat populisten de kans aangrijpen om de protesten te kapen om hun klassieke thema’s onder de aandacht te brengen: hun afkeer voor globalisering, immigratie en de verregaande klimaatmaatregelen.”

Verzetsheld

Complotdenkers en extreemrechtse groeperingen scharen zich achter de boeren, omdat ze die zien als ‘slachtoffers’ van de klimaatagenda van de Haagse of Europese politici. Het past in hun populistisch wereldbeeld, dat de wereld opdeelt in het nobele, hardwerkende en ongehoorde volk tegenover de elitaire elite, die vooral haar eigen belangen dient. De boer wordt zo een verzetsheld, die na jaren genegeerd te worden door de macht in opstand komt. 

“Dit gaat allang niet meer over stikstof”, zegt politicoloog Léonie de Jonge (Rijksuniversiteit Groningen). “Net als bij de protesten van de Gele Hesjes of de protesten tegen het coronabeleid probeert radicaal-rechts de onvrede die heerst tegenover de overheid te kanaliseren. Zo zie je meteen dezelfde complottheorieën opduiken, zoals The Great Reset.” 

Voertuigen rijden langs mest en ander puin dat door boeren op de A50 gedumpt is. Boerenactivisten demonstreren op meerdere plekken in Nederland tegen het stikstofbeleid van het kabinet.Beeld ANP

In een boek getiteld The Great Reset had Klaus Schwab, de oprichter van het World Economic Forum, in juli 2020 gepleit om na de coronapandemie niet terug te keren naar het status quo, maar om een nieuwe wereldeconomie te creëren die duurzamer en socialer zou zijn. Het duurde niet lang voor  ‘The Great Reset’ een eigen leven ging leiden. Complotdenkers zagen het als een geheim plan van de mondiale elite om een communistische dictatuur te installeren, waarin de burger niet meer is dan een radertje die van alle vrijheid en privacy ontdaan is.

‘Verzonnen stikstofcrisis’

Die theorie mocht Eva Vlaardingerbroek, ooit kandidaat-Kamerlid voor het radicaal-rechtse Forum voor Democratie, begin deze maand uit de doeken komen doen in een uitzending van Tucker Carlson op Fox News, een van de best bekeken nieuwsprogramma’s van de Verenigde Staten. Ze spreekt er van een “verzonnen stikstofcrisis”, die door het “communistisch” regime van Mark Rutte louter aangegrepen wordt om de boer te onteigenen om zo meer migranten naar Nederland te lokken. “In één adem koppelt ze alle complottheorieën aan elkaar”, zegt de Jonge. “Je mag niet onderschatten wat voor effect het heeft om op zo’n platform die ideeën te mogen verspreiden. Sindsdien kreeg ik van heel wat Amerikaanse media zelf vragen of het klopt dat de overheid alle boeren wil onteigenen.”

Ook tal van internationale radicaal-rechtse politici schaarden zich afgelopen weekend achter de Nederlandse boeren. De Franse Marine Le Pen, leider van Rassemblement National, sprak zaterdag haar steun uit. Donald Trumps oud-adviseur Michael Flynn sprak op het protest in Amsterdam de menigte toe via video. “Vandaag”, zei hij, “zijn we allemaal Nederlandse boeren.” Trump zelf had het tijdens een toespraak in Florida over Nederlandse boeren die “dapper vechten tegen de klimaattirannie van hun overheid”. 

“Het gaat hem niet zozeer over die boeren zelf”, zegt de Jonge. “Hij gebruikt hen vooral als voorbeeld om zijn eigen agenda te pushen.” Net als de Nederlandse boeren voelen ook heel wat Trump-aanhangers zich vergeten door de overheid. Nog belangrijker is dan ook wat Trump er in een bijzin aan toevoegde: “You’ll be next.” Lees: tenzij ze hun Grote Leider straks weer aan de macht helpen, wacht ook hen het lot om onderworpen te worden aan de ‘klimaattirannie’ van de elite.

Mest en hooibalen op de Nederlandse snelweg.Beeld Luciano De Graaf