Dag lezer,

De wereld mag dan wel chaotisch, ontplofbaar en bij momenten compleet dolgedraaid lijken, eigenlijk is het vooral verbazend hoe goed geolied onze dagelijkse levens lopen. Daardoor staan we er niet bij stil hoeveel van wat we doen steunt op technologieën en systemen die zo goed als altijd werken.

De auto die start. Het eten dat dagelijks vers, veilig en overvloedig in de winkel ligt. De verkeerslichten die werken. Het vliegtuig dat u te midden van een onwaarschijnlijke wirwar aan andere vluchten vlotjes naar uw vakantiebestemming brengt. De vertaalapp op uw smartphone die u eenmaal ter bestemming feilloos helpt met de weg te vragen. Enzovoort.

Omdat zoveel gesmeerd loopt, vergeten we dat we de hele tijd rekenen op al die systemen en dat we dus fragieler zijn dan we denken. Een globale digitale panne herinnerde ons daar vorige week brutaal aan.

Terwijl velen rond deze tijd naar de blauwe leegte van de zee staren vanop een of ander strand, staarde de halve wereld vorige vrijdag naar het ‘blue screen of death’. Dat is het blauwe computerscherm dat Microsoft-gebruikers zien wanneer er iets heel grondig mis is met het besturingssysteem.

Zelfs wie heropstartte, toch het alfa en omega in computerland, was er vrijdag aan voor de moeite: alle systemen bleven crashen, waardoor over de hele wereld van alles misliep bij banken, ziekenhuizen, mediabedrijven en vliegvelden.

Het is voor experts een mysterie hoe dit is kunnen gebeuren: het bedrijf CrowdStrike, verantwoordelijk voor de ellende, hoort bij de allerbesten als het gaat om expertise in computerbeveiliging. Maar zelfs dan kunnen onverwachte haperingen onze wereld plots enorm in de war sturen.

Ook een kalme, onbewogen vlucht richting een vakantiebestemming is niet gegarandeerd. Zware turbulentie tijdens je vlucht is een fenomeen dat door de opwarming van de aarde steeds vaker voorkomt omdat die opwarming de lucht stormachtiger maakt.

In mei raakten passagiers gewond door hevige turbulentie op een vlucht van Qatar Airways. Een gelijkaardig vliegtuigongeval vond enkele dagen voordien plaats, op een vlucht van Londen naar Singapore. Daarbij viel één dode.

Wetenschappers zijn ijverig op zoek naar oplossingen. Met preciezere computersimulaties van wat er in de atmosfeer gebeurt, voorspellingen van de atmosferische turbulentie en AI moet dat mogelijk zijn.

Of zoals onderzoeker Haoxuan Yu op de website van Nature schrijft: “Het luchtruim mag dan stormachtiger worden, maar met inspanning en vindingrijkheid kunnen onderzoekers piloten en vluchtverkeersleiders helpen om veiligere oorden te vinden.”

Met inspanningen en vindingrijkheid kunnen we de opwarming van de aarde zelf tegengaan. Dat stellen onder andere de wetenschappers Hannah Ritchie (University of Edinburgh) en Susan Solomon(MIT).

Datawetenschapper Ritchie kwam eerder met het boek Not the End of the World: How We Can Be the First Generation to Build a Sustainable Planet. Solomon is klimaatwetenschapper, lag aan de basis van de oplossing voor het gat in de ozonlaag en komt nu met een boek waarvan de titel al even optimistisch klinkt: Solvable: How We Healed the Earth, and How We Can Do It Again. Beiden gaan daarmee in tegen het steeds grotere pessimisme onder veel klimaatwetenschappers.

In een interview met The Guardian zegt Solomon: “Als gewone burger is het meest impactvolle dat je kunt doen samen met anderen aandringen op verandering. Dat is de kickstarter geweest voor zoveel milieuproblemen en het heeft ons al een kickstart gegeven voor het klimaatprobleem. In hemelsnaam, laten we nu niet opgeven, we staan aan de vooravond van succes.”

Dat is ook de boodschap van de Belgische natuurexpert en milieuactivist Ignace Schops. “We hebben nog tien jaar om het klimaat te redden”, waarschuwt hij. “Maar als we willen, kunnen we veel.”

Door helemaal anders te kijken naar de financiële kant van de klimaatcrisis, bijvoorbeeld. “Waarom doet de Vlaamse film het zo goed in het buitenland? Omdat producenten kunnen genieten van een taxshelter”, zegt Schops. “Waarom doe je niet iets gelijkaardigs voor de natuur met een groene taxshelter?”

Nog een voorbeeld van hoe de bezieler van het Nationaal Park Hoge Kempen ecologie ook in financiële termen ziet: “De natuurbank is de beste bank ter wereld. Als je 1 euro investeert in een nationaal park of in een groot natuurgebied van meer dan 1.000 hectare, levert dat 10 euro op voor de lokale samenleving.”

Zo wijst Schops er en passant op dat ook de natuur een van die systemen is waar we blindelings op vertrouwen om te leven en zelfs te overleven. Zuurstof, water, voedsel, leefbare temperaturen die oogsten mogelijk maken, grondstoffen, medicijnen maar ook heel wat opties voor toerisme zijn maar enkele voorbeelden van diensten die we dagelijks gratis geleverd krijgen door de natuur.

In die zin is de natuur het allerbelangrijkste systeem waar we op leunen, vele keren belangrijker dan de computerbeveiliging van CrowdStrike.

En net zoals veel andere complexe systemen is de natuur zowel robuust en veerkrachtig als fragiel. Dat ongeveer 1,5 graad opwarming al zoveel extreem weer teweegbrengt, is daar een perfecte illustratie van. Zodra bepaalde onderdelen in de war raken, is het lastig om alles opnieuw gesmeerd te doen lopen.

Daarom spelen de Belgische bedrijven die De Morgen deze zomer in de kijker zet als klimaatveranderaars zo’n belangrijke rol. Zij doen er alles aan om met hun diensten en producten zoveel mogelijk CO2-uitstoot te vermijden. Zoals SOLiTHOR, dat werkt aan een revolutionaire batterij die veiliger is, sneller oplaadt en langer meegaat dan de huidige modellen. Of Shipit, dat heel wat vrachtwagenvervoer uitspaart door bouwmateriaal per boot te organiseren.

Ondertussen leren wetenschappers nog altijd bij over aspecten van de natuur waarvan we dachten dat we ze al volledig hadden doorgrond. Zo ontdekte bioloog Rosemary Grant (Princeton University) met haar man Peter op de befaamde Galapagos-eilanden hoe de evolutie van soorten een heel stuk sneller gaat dan Charles Darwin op basis van zijn onderzoek op diezelfde eilanden had voorspeld.

Darwin dacht dat grote, waarneembare veranderingen over miljoenen jaren tot stand komen. Maar de Grants stelden over een periode van bijna dertig jaar vast hoe de gemiddelde snavel- en lichaamsgrootte van een van die vinkensoorten kleiner werd nadat de grotere leden tijdens een droogteperiode werden weggeconcurreerd voor voedsel door een andere, binnendringende vinkensoort.

In labs in Londen en Singapore draaien onderzoekers de natuurlijke evolutie helemaal om. Ze slaagden erin ‘supermodeloma’s’ te creëren: proefmuizen die 20 tot 25 procent langer leven, aanzienlijk minder vaak kanker krijgen en slanker en sterker zijn dan de muizen die op natuurlijke wijze ouder werden. Bij de supermodeloma’s werd op twee manieren een eiwit geblokkeerd waarvan bekend is dat het veroudering versnelt.

Veroudering tegengaan is altijd al een obsessie van de mens en dit nieuwe experiment is mogelijk een stap in de richting van de heilige graal: de aftakeling zolang mogelijk uitstellen. Het middel dat de muizen kregen om dat ene eiwit af te blokken moet wel nog worden getest bij mensen.

De onderzoekers die deze nieuwe studie publiceerden hopen dat snel gebeurt en wijzen er daarbij op dat het middel al veilig wordt toegediend aan patiënten met longfibrose. Ook benadrukt een van hen dat antiverouderingsmedicatie een pak aantrekkelijker is dan de andere bekende strategie: uithongering.

Labdieren leven langer als je hun voedselinname aanzienlijk verkleint. “Maar zou jij vanaf je 40ste half uitgehongerd willen als je zo aan het eind nog vijf jaar zou leven? Ik niet”, zegt professor Stuart Cook (Imperial College, London & Duke-National University, Singapore), een van de onderzoekers.

De kans is sowieso minimaal dat mensen jarenlang te weinig eten zouden volhouden. Want wanneer we eten, krijgen we een shot dopamine, de belangrijkste signaalstof in onze hersenen die bepalend is voor onze ervaring van plezier, motivatie en beloning.

Vooral bij suiker-en vetrijk eten komt er dopamine vrij. Zo verhoogt chocolade eten de basiswaarde met ongeveer 50 procent. En daarom is calorierijk eten zo onweerstaanbaar.

In de wereld waarin wij duizenden jaren evolueerden was dat een voordeel, want het was een wereld van schaarste. Wie dan, gedreven door de drang naar bevrediging, calorierijk voedsel zoekt, heeft grotere overlevingskansen.

“Maar nu leven we met een overvloed aan sterk stimulerende, bevredigende stoffen en gedragingen, waardoor we ons op den duur dood bevredigen”, zegt verslavingspyschiater Anne Lembke (Stanford University). Ze verwijst onder andere naar de sterk toegenomen gevallen van verslavingen en naar ziekte en sterfte door obesitas.

Met andere woorden: omdat onze hersenen ingesteld zijn op honger en ontbering is onze natuurlijke neiging om bevrediging na te jagen in een wereld vol superbevredigende producten en activiteiten geen voordeel meer maar een nadeel. En er ontstaat al snel een vicieuze cirkel, schrijft Lembke in haar boek De dopaminefactor.

“Hoe meer je gokt, shopt, eet of scrolt, hoe meer je op den duur nodig hebt om plezier te ervaren, terwijl je vatbaarheid voor pijn of ongemak toeneemt. Dat meer mensen zich ellendig voelen komt dus misschien omdat we zo hard ons best doen om ons níét ellendig te voelen.”

Haar advies? “Leren herkennen wanneer we geneigd zijn om te veel plezierige activiteiten na te jagen en dan een stap terugnemen. Dat betekent dat we dan een tijdje geïrriteerd, verveeld, hongerig zijn. Maar dat is gezond voor ons omdat ons lichaam erop ingesteld is om dat soort zaken te overwinnen. Als we dat nooit meer moeten doen, voelen we ons slecht.”

Overvloedige groeten,

De wetenschapsredactie