Dag lezer,

Toch is dit nieuwe jaar de beste tijd ooit om in leven te zijn. Dat beweren wij niet, dat schrijft de gelauwerde Amerikaanse opiniemaker Nicholas Kristof in zijn nieuwjaarscolumn in The New York Times.

Wie enkel de ontwikkelingen in de wetenschap en gezondheidszorg volgt, zou het met hem eens kunnen zijn. Dankzij nieuwe medicatie worden mensen met overgewicht nu dunner in plaats van dikker en neemt het aantal ziektes die gerelateerd zijn aan overgewicht, zoals hartfalen en diabetes, gestaag af. Bovendien lijken deze geneesmiddelen nog veel meer voordelen te kunnen bieden. Of zoals collega Dieter De Cleene rapporteert: “Van hart- en nierproblemen tot verslaving, depressie en Alzheimer: waarom Ozempic lijkt te werken tegen alles.”

Voor wie niet voldoet aan de criteria om dat soort medicatie te krijgen maar wel overtollige kilo’s wil kwijtraken, bestaan er ondertussen gratis apps die je trainen om ‘nee’ te leren zeggen tegen de zoveelste zak chips of koekjes, zegt de Nederlandse hersenwetenschapper Esther Aarts (Radboud Universiteit).

Ook in de strijd tegen kanker - een van de grootste doodsoorzaken - worden er steeds nieuwe hordes genomen, zoals het onderzoek naar kankervaccins. En sinds enkele decennia daalt het aantal mensen dat sterft aan kanker jaarlijks met 1 à 2 procent. Dat lijkt misschien weinig, maar het betekent dat het aantal kankerpatiënten dat aan de ziekte sterft tussen 1990 en 2021 met ongeveer een derde is afgenomen.

Nochtans worden we steeds ouder, waardoor het aantal mensen met kanker toeneemt. Maar ze sterven er dus steeds minder aan. En dat we steeds ouder worden is eveneens te danken aan de steeds betere gezondheidszorg en levensomstandigheden.

Daarbij komt, zo benadrukt Kristof, dat het aantal pasgeborenen dat sterft nog nooit zo laag is geweest. In de jaren vijftig stierf ruim 25 procent van de kinderen niet lang na de geboorte. Vorig jaar was dat aantal gezakt naar 3,6 procent, een record. “Dat zijn nog altijd te veel kinderen die sterven, maar in de laatste 25 jaar is het sterfterisico onder pasgeborenen met de helft gedaald”, schrijft Kristof. “Sinds 2000 zijn meer dan tachtig miljoen kinderlevens gered.”

Ook leven steeds minder mensen in extreme armoede. Door allerlei vormen van vooruitgang is hun aantal nu gezakt naar een nieuw minimumrecord van 8,5 procent van de wereldbevolking. Het komt erop neer dat er de laatste jaren dagelijks zo’n 30.000 mensen uit de extreme armoede zijn geklauterd. “En dit jaar zullen we wellicht nog meer vooruitgang boeken in de strijd tegen sterfte onder pasgeborenen en tegen armoede”, stelt de Amerikaanse opiniemaker. Dat hebben wij, de mensheid, toch maar mooi geflikt, zo hoor je hem denken tussen de lijnen door.

Maar, net als wij hier op de redactie Wetenschap & Klimaat, heeft ook Kristof het soms moeilijk met optimistisch blijven. Daar begint hij zijn artikel zelfs mee: bij het begin van ieder nieuw jaar somt hij op wat echt goed gaat in de wereld, maar door de oorlog en gebeurtenissen in zijn land had hij dit jaar aanvankelijk de moed niet om eraan te beginnen. Want “de wereld is een puinhoop.” De pas verkozen president van de VS lijkt daar nog een paar scheppen bovenop te doen. En de ongezien zware branden in Los Angeles drukken niet alleen de Amerikanen maar de hele wereld met de neus op de feiten: we zijn de strijd tegen de klimaatcrisis aan het verliezen.

Tienduizenden mensen in L.A. moesten vluchten, verloren hun huis of zagen hoe de huizen van buren en vrienden, de buurtschool of hun geliefde wijk in geen tijd in de as werden gelegd.

De opwarming van de aarde heeft dit drama niet eigenhandig veroorzaakt. Bijzonder zware winden werkten op het vuur in als een enorme blaasbalg, waardoor het zich sneller en verder verspreidde dan ooit.

Maar wetenschappers wijzen erop dat de ‘traditionele’ bosbranden in Californië zonder de opwarming van de aarde, die langere periodes van hitte en droogte veroorzaakt, minder frequent en hevig zijn zouden zijn. Zo toont onderzoek waaraan de Belgische klimaatwetenschappers Wim Thiery en Seppe Lampe hebben meegewerkt en dat gepubliceerd is in Nature Climate Change, dat in Noordwest-Amerika al 42 procent meer oppervlakte in vlammen is opgegaan dan zonder de opwarming van de aarde het geval zou zijn. En dat percentage stijgt elk jaar met 0,5 procent.

Verzekeraars in Californië beseffen dat de branden steeds vaker voorkomen en weigeren daarom steeds vaker polissen voor huiseigenaars in de meest kwetsbare regio’s. De risico’s op zware schade door bosbranden zijn te groot geworden.

Ook blijkt uit het onderzoek van Thiery en Lampe dat de opwarming van de aarde in Californië zwaarder doorweegt dan de ingrepen die het risico op brand doen afnemen, zoals nog betere preventie of meer brandgangen in bossen. “In de regio die nu is getroffen, heeft de klimaatcrisis jammer genoeg de overhand”, zegt Thiery. “De zeer zware branden daar tonen dat ons aanpassen onvoldoende is en dat we zeker ook de oorzaak, de broeikasgasuitstoot, moeten aanpakken.”

Maar dat is niet aan het lukken. En 2024 heeft dat niet alleen geïllustreerd met een waslijst aan rampen die door de opwarming van de aarde zijn aangevuurd, zoals de overstromingen in Valencia en de vernielende, dodelijke tropische storm Chido, die de Franse eilandengroep Mayotte heeft verwoest.

Op het moment dat L.A. in lichterlaaie stond, maakte de Europese klimaatdienst Copernicus bekend dat 2024 het warmste jaar was dat ooit gemeten is en dat de wereldwijde temperatuur vorig jaar voor het eerst anderhalve graad boven het pre-industriële gemiddelde van 1850-1900 uitsteeg. In het klimaatakkoord van Parijs spraken bijna 200 landen tien jaar geleden nochtans af om de opwarming “ruim onder” twee graden te houden en te streven naar een maximale opwarming van anderhalve graad.

Ondertussen stapt Trump met de VS, ‘s werelds tweede grootste uitstoter van broeikasgassen na China, uit dat klimaatakkoord, schroeft hij de uitvoerige steun voor de groene economie van zijn voorganger Joe Biden terug, plant hij meer olie-en gaswinning en zorgt de toename van klimaatrampen voor paniek in de financiële wereld. Over dat laatste bericht de zakenkrant Financial Times: “FSB, ‘s werelds waakhond voor financiële stabiliteit waarschuwt dat rampen veroorzaakt door klimaatverandering steeds waarschijnlijker zullen leiden tot bredere paniek op de financiële markten.”

Bij klimaatwetenschapper Peter Kalmus (NASA) overheerst niet de paniek, maar ontreddering. Hij beschrijft hoe hij al eerder uit angst voor de toenemende bosbranden in Californië de staat verliet en nu “trilt van woede en verdriet” omdat de plek die veertien jaar zijn thuis was is afgebrand. “Twee jaar geleden verhuisde ik met mijn gezin (naar North Carolina) omdat ik, toen het klimaat in Californië steeds droger, heter en vuriger werd, begon te vrezen dat onze buurt zou afbranden. Maar zelfs ik had niet gedacht dat branden van zo’n omvang en hevigheid deze buurt en andere grote delen van de stad zo snel zouden verwoesten.”

Ondertussen blijkt dat zijn verhuis misschien niet eens zoveel verschil maakt. Een paar maanden geleden raasde orkaan Helene over het westen van North Carolina en de stad Asheville, die velen ooit als een klimaatparadijs beschouwden, werd zwaar gehavend. “Geen enkele plek is nog veilig”, besluit Kalmus. En hij wijst op een van de lessen “die klimaatverandering ons telkens weer leert: dat slechte dingen eerder kunnen gebeuren dan gepland. Modelvoorspellingen van klimaateffecten zijn meestal optimistisch. Vandaag gaat de opwarming helaas sneller dan wetenschappers hadden verwacht.”

De wetenschapper ziet maar één uitkomst: “We moeten bruggen bouwen naar mensen aan alle kanten van het politieke spectrum die wakker worden nu de klimaatchaos verergert (...). Er zal niets veranderen totdat onze woede krachtig genoeg wordt. Maar zodra je het verlies onder ogen ziet, en de waarheid over wie dat verlies heeft veroorzaakt en wie ervan heeft geprofiteerd, komt de woede binnenstormen.”

Met andere woorden: terwijl Kristof de moed erin houdt door de blik te richten op heel belangrijke dingen die wel goed gaan, ziet klimaatwetenschapper Kalmus woede over de situatie als motor voor actie. Beide strategieën blijken effectief om vooral niet te verzinken in verlammende hopeloosheid.

Opbeurende groeten,
De wetenschapsredactie