Dag lezer,

Nu september voor de deur staat, regent het weer tips over ‘hoe de vakantievibe vast te houden’ en sereen de tsunami aan stress die op ons afkomt te doorstaan.

De wetenschapsredactie kan haar advies beperken tot drie woorden: zoek de natuur.

Bosbaden is al langer een bekend recept om te ontspannen, met dank aan de Japanners. Neurologisch onderzoek van onder meer de Stanford University toont aan dat een boswandeling de activiteit in de prefrontale cortex, het deel van het brein dat gelinkt wordt aan piekergedachten, beduidend vermindert. En het parasympathisch zenuwstelsel, de zogenaamde ‘rustknop van ons lichaam’, wordt in het bos juist geactiveerd.

Maar ook wie niet vlak bij een bos woont of midden in de septemberdrukte geen tijd heeft om naar een bos te trekken, kan de natuur als rustbrenger inzetten: een ommetje in een park(je) of langs een plein met bomen maakt al een verschil.

Nog eenvoudiger: luister naar de natuur. Want de ruisende wind, een razende storm, regen die op de ramen tikt of vogelgezang hebben eveneens een weldoend effect op ons overprikkelde brein. Het kalmerende effect van luisteren naar de natuur is zelfs groter dan dat van een meditatie-app, zo blijkt uit onderzoek.

Het is dan ook wellicht geen toeval dat natuurgeluiden zo populair zijn op Spotify, waar ‘de natuur’ nu officieel een van de artiesten is.

Maar waarom hebben we een streamingsdienst nodig om aan een regelmatige dosis ontspannende natuurgeluiden te komen? Dat ligt niet alleen aan tijdsgebrek en een gebrek aan natuur in de stad. Het komt ook omdat het geluidslandschap van onze leefomgeving verandert: minder natuurgeluiden en meer lawaai dat onze stressniveaus de hoogte in jaagt. Dat toont ook onze verhalenreeks ‘Zomergeluiden’.

In onze zoektocht naar een antwoord op de vraag hoe de zomer anno 2024 klinkt, ontdekten we onder andere dat we steeds minder vogelgeluiden horen, of we nu in de natuur, op het platteland of in de de stad zijn. “Het wordt op steeds meer plaatsen onnatuurlijk stil”, bericht collega Dieter De Cleene, die op pad ging met vogelkenners. “Want veel vogelsoorten hebben het moeilijk, waardoor het concert van de natuur in lente en zomer minder intens en divers klinkt.”

Dat is niet alleen slecht nieuws voor de vogels zelf, maar ook voor ons. Van de verschillende studies die het rustgevende effect van natuur aantonen, gaan er meerdere specifiek over vogelgeluiden. Britse onderzoeken melden in het vakblad Scientific Reports bijvoorbeeld een positief verband tussen contact met vogels en het mentaal welzijn bij bijna 1.300 proefpersonen. De wetenschappers vonden niet alleen een positief effect bij gezonde proefpersonen, maar ook bij mensen met een depressie. Eerder ontdekten Amerikaanse onderzoekers die luidsprekers langs een wandeltraject ophingen al dat proefpersonen een natuurwandeling als meer rustgevend ervaren mét vogelzang dan zonder.

Het geluid van spelende kinderen is in essentie ook ‘natuur’, en het is eveneens een zomerklassieker. Veel mensen vinden het een vrolijk, typisch zomergeluid. Doorgaans met uitzondering van wie vlak bij een speelplein woont, of naast een domein waar zomerkampen doorgaan. Want dat betekent dag in dag uit en van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat gekrijs, gejoel, gebrul en K3 dat door de boxen knalt , zo getuigen verschillende buren tegen collega Cathy Galle. Sommigen doen dat anoniem omdat klagen over kinderen gevoelig ligt: je wordt al snel weggezet als ‘kinderhater’.

Maar ‘lawaai is lawaai’, benadrukt cardioloog Marc Goethals van het Hartcentrum in Aalst. En lawaai is schadelijk voor de gezondheid. “We kunnen proberen mindful te reageren op kinderlawaai, maar we hebben de invloed op onze bloeddruk, hartslag en cortisolniveau simpelweg niet onder controle”, benadrukt de arts.

Er zijn gelukkig oplossingen. Betere afspraken met de buurt, een verbod op nachtlawaai en megafoons, elke ochtend overleg over pijnpunten en klachten of soms gewoon een muziekbox een kwartslag draaien, blijken een wereld van verschil te maken.

Ook de allerbeste ‘geluidsmanagers’ gebruiken dat soort ingrepen. Dat leerden we op pad met de experts die op de Gentse Feesten verantwoordelijk zijn voor de decibels. Het wereldberoemde tiendaagse volksfeest is niet per se luider dan de vele andere zomerse festivals en feesten. Maar omdat het niet doorgaat op een weide maar middenin het stadscentrum, zet Gent maximaal geluidstechnici in om het moeilijke evenwicht te vinden tussen niet te luid voor de buurt en net luid genoeg voor ‘de feesten’. Want, “als mensen geen bassen voelen, dansen ze niet. En als ze niet dansen, drinken ze niet en dat is slecht voor de omzet”, weet Peter Claes, de geluidsconsulent die Gent adviseert voor ‘de feesten.’

Net zoals de leiders van kinderkampjes zet hij de fysica van geluidsgolven in om buurtbewoners te meer vrijwaren, al gebeurt dat hier op basis van uitekiende computermodellen. Door bijvoorbeeld luidsprekers om te draaien, gaat er minder bas richting de straat en de gevels. Ook blijkt dagelijks overleg tussen alle betrokkenen tijdens de Gentse Feesten een essentiële manier te zijn om de decibels binnen de perken te houden. Want we beleven lawaai ook subjectief: wie zich gehoord en serieus genomen voelt, is toleranter, en zal minder snel klagen over geluid.

Dat blijkt eveneens uit de ervaringen met ‘de ijskar’: eveneens een kenmerkend zomergeluid dat zowel gelukzaligheid als ergernis opwekt. In 2009 raakte een boze vrouw zelfs zo geïrriteerd door zo’n deuntje op repeat, dat ze twee ijsventers beschoot. Ondertussen gebruiken collega’s steeds meer de app ‘ijsjesradar’, waarmee je de ijskar Uber-gewijs naar je huis of bedrijf kan laten komen, zonder dat het nodig is om luid ‘Mr. Sandman’ of ‘Für Elise’ af te spelen.

Toch is de zomer met al haar festivals, spelende kinderen, terrasjes en ijskarren níét het luidste seizoen. Dat blijkt uit De Oorzaak, het grote geluidsonderzoek van De Morgen, Universiteit Antwerpen en het Universitair Ziekenhuis Antwerpen. Op typische vakantieplekken is het in de zomer vaak wel luider, zoals op de zeedijk en pleinen met overvolle terrassen. “Maar globaal gezien is de zomer stiller dan andere seizoenen”, zegt onderzoeker Jonas Lembrechts. “Dat blijkt uit de eerste meetresultaten van de sensoren die bij deelnemers aan De Oorzaak hangen. De verklaring ligt voor de hand. Wegverkeer blijkt in Vlaanderen de grootste bron van geluidshinder. Ik sta ervan versteld hoeveel invloed dat heeft. In de zomer valt heel wat verkeer weg waardoor het op veel plaatsen meteen een stuk stiller wordt.”

De zomer is zelfs een ideaal seizoen voor stiltezoekers. Zij vinden vooral in de natuur hun gading en die is nu op haar mooist. Absolute stilte is dan zeker geen must, zo vertellen ze ons. Ilse Van Gorp zegt bijvoorbeeld: “Stilte is complex. Moeilijk te beschrijven. Het kan een gevoel zijn dat opgeroepen wordt door beelden, zoals een zweefvliegtuig, of bepaalde geluiden. Kerkklokken bijvoorbeeld. Die zijn luid, maar ik vind ze rustgevend. Of gonzende insecten in de zinderende hitte van de heide en verder niets. Heerlijk. Dat is echt mijn zomergevoel.”

Maar in Vlaanderen blijkt het zelfs in natuurgebieden en in de relatief stillere zomer soms moeilijk om het meest doordringende geluid in deze regio te weren: voorbijrazende auto’s. Op een tocht in de Kempense Visbeekvallei bijvoorbeeld, is de dreun van auto’s nooit veraf, en in het groene domein Rivierenhof in Antwerpen kregen wij last van hersenverwarring door de aanblik van een mooi bos met daarover de dreunende soundtrack van de E314.

“Dan is het in de zomer gelukkig wel veel stiller in de vele straten waar het woon-werkverkeer is stilgevallen, zoals onze metingen tonen. Tot het gebulder van de auto’s in september weer overal in Vlaanderen losbarst”, zegt Lembrechts.

Ook dat kabaal leidt tot meer fysieke en mentale stress. Wanneer ultieme pogingen tevergeefs blijken, als je niet in de natuur geraakt of geen fluitende vogels vindt, en je horendol wordt van de cocktail aan ‘menselijke geluiden’ die na de relatieve zomerse rust opnieuw losbarsten, dan is er nog de tactiek van stiltezoeker Sandy Heylen. “Je kan doen alsof het de zee is”, zegt zij over de monotone verkeersruis die zelfs tot diep in haar favoriete natuurgebied doordringt. Dat is natuurlijk wel een trieste strategie en hopen wij dan ook dat u de komend weken af en toe écht kunt ontsnappen aan alle mogelijke vormen van hectiek en lawaai.

Welluidende groeten,